Theo Bà Đoàn Thị Tuyết Nga, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế, Tổng cục Phòng, Chống thiên tai, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất thế giới về thiên tai. Trong đó lũ quét và sạt lở đất là các hình thức thiên tai gây ra nhiều thiệt hại nhất. Phần lớn các trận lũ quét đều xảy ra ở các khu vực hẻo lánh, dân cư thưa thớt. Khi có lũ quét và sạt lở đấy xảy ra, công tác cứu hộ cứu nạn cho các khu vực này vì vậy cũng rất khó khăn.

Trong giai đoạn từ năm 2000 đến nay đã xảy ra 309 trận lũ ống, lũ quét, sạt lở đất (trung bình 16 trận/năm), làm chết và mát tích 985 người (49 người/năm); 430 người bị thương (54 người/năm), 9.982 nhà bị sập đổ (1.248 nhà/năm); 110.273 nhà bị hư hỏng (13.785 nhà/năm) nhiều công trình giao thông, thuỷ lợi, dân sinh kinh tế bị hư hỏng nặng nề. Trong năm 2019, một ví dụ điển hình cho thấy sự tàn khốc của lũ quét đó là trận lũ quét ngày 03/8/2019 tại bản Sa Ná, xã Na Mèo, huyện Quan Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Mặc dù chỉ diễn ra trong 15 phút nhưng đã gây ra những hậu quả vô cùng nặng nề : 10 người chết và mất tích; 35 nhà sập hoàn toàn; tổng thiệt hại ước tính 120 tỷ đồng.

Để tăng cường năng lực ứng phó và giảm nhẹ thiệt hại do lũ quét và sạt lở đất, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Nghị quyết 76/NQ-CP về công tác phòng chống thiên tai; Chỉ thị 19/CT-TTg về công tác phòng tranh lũ ống, lũ quét và sạt lở đất; và các văn bản khác.

Là cơ quan chủ chốt  tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT quản lý nhà nước và tổ chức thực thi pháp luật về phòng, chống thiên tai, Tổng cục Phòng chống thiên tai đang đề xuất các chương trình, dự án phục vụ công tác phòng, chống lũ quét và sạt lở đất, trong đó chú trọng vào việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và giải pháp phòng chống lũ bùn đá ở các địa điểm có nguy cơ cao (thực hiện 2021-2025). Tổng cục cũng đang đề xuất phối hợp cùng JICA đề xuất dự án hợp tác kỹ thuật nhằm nâng cao năng lực giảm thiểu rủi ro lũ quét, sạt lở đất khu vực miền núi phía Bắc.

Với kinh nghiệm lâu đời về phòng chống thiên tai và trình độ KHCN phát triển vượt trội so với các quốc gia trên thế giới, Nhật Bản đã phát triển hoàn thiện các chính sách, nghiên cứu các công nghệ hiện đại trong quản lý rủi ro do lũ quét và sạt lở đất. Nhật Bản đã và đang có những chính sách hỗ trợ Việt Nam trong công tác quản lý rủi ro thiên tai nói chung và lũ quét, sạt lở đất nói riêng. Tổng cục PCTT đã kết hợp cùng các chuyên gia của JICA biên dịch các tài liệu, tiêu chuẩn phục vụ cho công tác xây dựng và quy hoạch phòng chống lũ bùn đá. Tuy nhiên để giảm thiểu rủi ro do lũ quét và sạt lở đất tại Việt Nam, vẫn cần thêm sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của các cơ quan chức năng, các nhà khoa học cũng như sự hỗ trợ, giúp đỡ từ các nước phát triển như Nhật Bản.

Tại Hội thảo, các diễn giả trình bày một số tham luận chủ yếu xoay quanh những nội dung như kinh nghiệm ứng phó với lũ quét và sạt lở đất tại Thanh Hóa; chuyển giao tiêu chuẩn kỹ thuật phòng, chống lũ quét và sạt lở đất của Nhật Bản áp dụng tại Việt Nam; tổng quan các giải pháp ứng phó thảm họa trầm tích tại Nhật Bản (đặc biệt là lũ bùn đá); các công nghệ bảo trì và giám sát đê, các công trình trên sông và đập, cũng như giới thiệu nâng cấp đập.

Toàn cảnh Hội thảo

Chia sẻ các giải pháp ứng phó thảm họa về trầm tích tại Nhật Bản (đặc biệt là giải pháp ứng phó lũ bùn đá), ông Naoki Imamura, Phó Trưởng quy hoạch về Sabo (Đạo luật kiểm soát xói mòn 1897), Tổng cục Quản lý thiên tai và nguồn nước (MLIT) Nhật Bản, cho biết tại Nhật Bản, khung cơ bản của các biện pháp ứng phó thiên tai trầm tích được thành lập từ năm 1969, trong đó có biện pháp công trình gồm (đập Sabo, tường chắn, công trình đóng cột…) và biện pháp phi công trình (phân vùng nguy hiểm, thông tin cảnh báo, quy định sử dụng đất...).

Hiện phân loại các biện pháp thích hợp khác nhau của Nhật Bản xuất phát từ định hướng phòng chống thiên tai, cụ thể áp dụng các biện pháp như đập ngăn hoặc vùng trữ để giữ lũ bùn đá; thoát nước ngầm, neo để ổn định độ dốc chống sạt lở đất; tường chắn để giữ đất ở độ dốc, chống trượt lở…

Các đại biểu cùng tham gia thảo luận các giải pháp và kỹ thuật nhằm giảm nhẹ thiệt hại do lũ quét và sạt lở đất, trong đó nhấn mạnh đến việc tăng cường hệ thống cảnh báo sớm; nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng chống lũ quét và sạt lở đất; ứng dụng khoa học công nghệ trong công tác thông tin truyền thông; hỗ trợ trang thiết bị cảnh báo cho các địa phương có khả năng xảy ra lũ quét và sạt lở đất; tăng cường hoạt động khối doanh nghiệp tư nhân.